Opština Zemun
Država: Srbija
Grad: Beograd
Status: opština
Slava: Vozdviženje Časnog Krsta – Krstovdan
www: zemun.rs
Zemun se nalazi na ušću Save u Dunav u jugoistočnom delu Srema, ispod sremske zaravni na desnoj obali Dunava, nedaleko od ušća Save.
U sastavu Beograda je od 1934. godine.
Prvi naziv je bio Taurunum. Najstariji pisani tragovi o današnjem imenu grada datiraju iz XII veka. Nastao je od slovenske reči „zemlin“ i pretpostavlja se da se ime vezuje za zemunice koje su masovno prisutne u vertikalnoj ivici lesne terase.
Antički period
Zemun je naseljen još od praistorije. Prvi poznati stanovnici bili su Kelti, koji su osnovali naselje Taurunum u 3. veku pre nove ere. Rimljani su kasnije osvojili područje i pretvorili ga u važnu trgovačku i vojnu tačku.
Srednji vek
Nakon propasti Rimskog carstva, Zemun je bio pod kontrolom različitih naroda i država, uključujući Hune, Gepide, Avarce i Slovene. U 12. veku, Zemun je postao deo Ugarskog kraljevstva.
Osmanska i Habsburška vladavina
Zemun je bio pod osmanskom vlašću od 1521. do 1717. godine, kada ga je osvojila Habsburška monarhija. Pod Habsburgovcima, Zemun je postao važna pogranična tvrđava i trgovački centar, što je doprinelo njegovom razvoju i urbanizaciji.
Osmanska vladavina (1521–1717)
Zemun je pao pod osmansku vlast 1521. godine, tokom vladavine Sulejmana Veličanstvenog. Tokom ovog perioda, Zemun je bio značajna vojna i administrativna tačka u okviru Osmanskog carstva.
Glavne karakteristike osmanskog perioda:
- Vojna važnost: Zemun je služio kao strateška tačka za odbranu i nadzor granice prema Habsburškoj monarhiji.
- Trgovina i zanatstvo: Osmanlije su unapredile lokalnu privredu kroz razvoj trgovine i zanatstva. Zemun je bio poznat po svojim pijacama i zanatskim radionicama.
- Kulturni uticaj: Osmanlije su ostavile trag u lokalnoj arhitekturi, umetnosti i običajima. Izgrađene su džamije, hanovi i druge građevine karakteristične za osmanski stil.
Habsburška vladavina (1717–1918)
Nakon Karlovačkog mira 1699. godine, Osmansko carstvo je izgubilo kontrolu nad većim delom Ugarske, ali je Zemun ostao pod osmanskom kontrolom do 1717. godine, kada ga je osvojila Habsburška monarhija pod vođstvom princa Eugena Savojskog.
Glavne karakteristike habsburškog perioda:
- Vojna i administrativna reforma: Habsburzi su uspostavili vojnu granicu (Vojnu krajinu), čime je Zemun postao važna vojna baza i administrativno sedište.
- Urbanizacija: Pod habsburškom vlašću, Zemun je doživeo značajnu urbanizaciju i razvoj infrastrukture. Izgrađene su nove ulice, trgovi, škole, bolnice i druge javne zgrade.
- Arhitektonski razvoj: Grad je dobio karakterističan srednjoevropski izgled sa baroknim i klasicističkim zgradama. Mnoge od ovih građevina i danas krase Zemun.
- Ekonomski razvoj: Trgovina i zanatstvo su nastavili da se razvijaju. Zemun je postao značajan trgovački centar sa brojnim pijacama i radnjama.
- Kulturni i verski život: Habsburzi su podsticali razvoj obrazovanja, kulture i verskog života. U ovom periodu izgrađene su mnoge pravoslavne crkve, katoličke katedrale i sinagoge.
- Nasleđe Osmanskog i Habsburškog perioda
- Ova dva perioda ostavila su dubok trag na identitetu Zemuna. Osmanska vladavina donela je orijentalne uticaje, dok je habsburška vladavina integrisala Zemun u srednjoevropski kulturni i ekonomski prostor. Kombinacija ovih uticaja čini Zemun jedinstvenim mestom sa bogatom istorijom i raznolikom kulturnom baštinom.
19. i početak 20. veka
Tokom 19. veka, Zemun je bio deo Austrougarske, što je ostavilo značajan pečat na njegovu arhitekturu i kulturu. Nakon Prvog svetskog rata, Zemun je postao deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije Kraljevine Jugoslavije.
Habsburška monarhija / Austro-Ugarska (19. vek – 1918)
Ekonomski i društveni razvoj:
- Industrijalizacija: Zemun je doživeo brzu industrijalizaciju. Osnovane su mnoge fabrike i radionice, što je dovelo do povećanja zaposlenosti i rasta stanovništva.
- Trgovina: Zemun je ostao važan trgovački centar, zahvaljujući svojoj povoljnoj geografskoj poziciji. Razvijene su luke na Dunavu koje su omogućile lakši transport robe.
- Infrastruktura: Izgrađeni su mostovi, putevi, železnica i druge infrastrukture koje su olakšale komunikaciju i transport. Elektrifikacija i uvođenje modernih komunalnih usluga poboljšali su kvalitet života.
Kulturni i obrazovni razvoj:
- Obrazovanje: Osnovane su mnoge škole, uključujući gimnazije i stručne škole, što je doprinelo visokom nivou obrazovanja stanovništva.
- Kultura: Zemun je postao centar kulturnog života sa pozorištima, bibliotekama, muzejima i kulturnim društvima. Mnogi pisci, umetnici i intelektualci su delovali u Zemunu.
- Arhitektura: Gradnja javnih i privatnih zgrada u stilu secesije, neobaroka i drugih tadašnjih evropskih stilova, obogatila je urbanistički izgled Zemuna.
Prvi svetski rat (1914–1918)
Vojni i politički događaji:
- Zemun je, kao deo Austro-Ugarske, bio pogođen ratnim operacijama. Grad je pretrpeo štetu, a stanovništvo je bilo pod velikim pritiskom rata.
- Nakon završetka Prvog svetskog rata 1918. godine, Austro-Ugarska se raspala, što je dovelo do velikih političkih promena.
Kraljevina SHS / Jugoslavija (1918 – početak 20. veka)
Promene posle rata:
- Priključenje Kraljevini SHS: Nakon raspada Austro-Ugarske, Zemun je postao deo novoosnovane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (kasnije Kraljevina Jugoslavija).
- Integracija: Zemun je prošao kroz proces integracije u novu državu. To je uključivalo administrativne promene, prilagođavanje novih zakonodavnih okvira i uspostavljanje novih institucija.
Društveni i kulturni život:
- Obnova i razvoj: Posle rata, Zemun je prošao kroz period obnove. Nastavljena je industrijalizacija, razvoj infrastrukture i modernizacija.
- Kulturni uticaji: Zbog svog specifičnog položaja i istorije, Zemun je zadržao multikulturalni karakter sa različitim etničkim grupama koje su koegzistirale i doprinosile kulturnom životu grada.
Značajne znamenitosti iz ovog perioda
- Zemunska gimnazija: Osnovana 1858. godine, jedna je od najstarijih obrazovnih institucija u Srbiji.
- Narodno pozorište: Osnovano krajem 19. veka, značajno za razvoj kulturnog života u Zemunu.
- Gradska kuća: Izgrađena u secesijskom stilu, simbol je urbanističkog razvoja Zemuna u ovom periodu.
Drugi svetski rat i posleratni period
Tokom Drugog svetskog rata, Zemun je bio pod nemačkom okupacijom. Nakon rata, postao je deo socijalističke Jugoslavije. Tokom ovog perioda, Zemun je doživeo značajan urbanistički razvoj i postao integralni deo Beograda.
Savremeni period
Danas je Zemun opština u sastavu Beograda, poznata po svojoj specifičnoj atmosferi, istorijskim zgradama i kulturnim događajima. Zemun je zadržao svoj jedinstveni identitet uprkos modernizaciji i urbanizaciji.
Značajne znamenitosti
- Gardoš kula: Srednjovekovna kula sa koje se pruža prelep pogled na Dunav i Beograd.
- Zemunski kej: Popularno šetalište uz obalu Dunava.
- Zemunski park: Veliki park sa bogatom vegetacijom i mestom za rekreaciju.
- Crkva Svetog Nikole: Jedna od najstarijih pravoslavnih crkava u Zemunu.
Opština Zemun je poznata po svojoj arhitekturi iz austrougarskog perioda. Zemun ima bogat kulturni i društveni život sa mnogim manifestacijama, koncertima, i kulturnim događajima tokom cele godine.